Tophane Çeşmesi İstanbul’un Tophane Meydanı’nda yer alan Sultan I. Mahmut tarafından 1732 yılında yaptırılmış, bir meydan çeşmesidir. İstanbul’un üçüncü büyük çeşmesidir ve şehirdeki en yüksek duvarlı çeşmedir. Tarih kitabesi şair Nafihi'ye aittir. 1. Mahmud Han Çeşmesi adıyla da bilinir.
Tophane Çeşmesi, güneyden Kılıç Ali Paşa, kuzeyden Nusretiye camileriyle, batıdan Tophane atölyeleri ve doğudan rıhtım ile çevrili Tophane Meydanı’nın ortasında inşa edilmiştir. Zamanla kıyının doldurulmasıyla denizden uzakta kalmıştır. 1700- 1740 yılları arasında meydanların ortasına geniş saçaklı, anıtsal meydan çeşmeleri yapılmıştır. Böylece çeşme yapımında klasik Osmanlı üslubundan Batı üslubuna geçiş yaşanmıştır. Tophane Çeşmesi de bu geçiş döneminin eseri olan bir çeşmedir. Çeşme Gümrük Emini olan Ahmed
Ağa'ya 76.000 kuruş 84 akçeye yaptırılmıştır. Çeşme yapılacağı zaman
burada bulunan tüm dükkânlar yıktırılarak meydan açılmıştır. Çeşmenin
dört tarafı mimari ayrıntı olarak birbirinin aynısıdır. Çeşmenin
açılışı ile Taksim Suyu Sistemi faaliyete girmiştir ve padişah
Taksim'den suyu kendi eliyle salıvermiştir. Tophane çeşmesi yapıldığı
dönemden itibaren iki defa büyük kapsamlı onarım görmüştür. Bunlardan
ilki 1837 yılında gerçekleşmiş, çeşme üst örtüsü tamamen değişmiş,
teras çatı yapılmıştır. 1956–1957 yıllarında ise, kentsel dönüşüm
müdahaleleri kapsamında İstanbul Sular İdaresince restore edilmiştir.
1999 yılında basılan Tophane Çeşmesi Hatıra Parası Çeşme, yapıldığı
dönemin zevkine uygun olarak bitki motifleriyle bezenmiştir. Taş
süslemede saksı içindeki meyve ağaçları, vazoda çiçek görüntüleri yer
alır. Bu motifler dikdörtgen çerçevelere, kenarlara ve nişin içine
doğru bir sıralama dizi gibi sıralanmışlardır. Motifler birbirlerinden
farklı kompozisyonlarda birer natürmorttur. Çeşmenin geniş ve üst
köşelerinde eğri dönen saçağı ile barok mimari yaklaşım 1730'lu
yılların karakteristiğidir. Dönemin mimari sentezini ve bezemesini
özgün halde günümüze taşıyan Tophane çeşmesi Vakıflar Genel
Müdürlüğü’nün mülkiyetindedir.
